Η ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ – της ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΖΑΚΗ Ζωγράφος-εκπαιδευτικός

Η εντολή που στο όνειρό του λαμβάνει ο Σωκράτης, «μουσικήν ποίει και εργάζου» (Φαίδων 60γ – 62γ), θα μπορούσε να εκληφθεί και ως υποδήλωση της σημασίας της τέχνης τόσο στην παιδεία όσο και στη ζωή γενικότερα, με την προϋπόθεση ότι η παιδεία έχει τελικό στόχο την ανύψωση του ανθρώπου από άτομο σε πρόσωπο με γνώση αλλά και ευαισθησία, με κρίση και ανθρωπιά, με εσωτερική καλλιέργεια και κοινωνική συνείδηση.

«Πριν από πέντε χρόνια οι σύμβουλοι τέχνης του προέδρου Κλίντον έκαναν μια θαυμάσια μελέτη προκειμένου να προσδιορίσουν κατά πόσο η επαφή ενός παιδιού με την τέχνη μπορεί να επηρεάσει την παραγωγικότητά του. Η έρευνα αυτή έγινε σε δημόσια σχολεία των Η.Π.Α.. Με όποια μορφή τέχνης κι αν ήρθαν σε επαφή αυτά τα παιδιά αποδείχθηκε ότι στη συνέχεια έγιναν πιο ικανά να φτιάξουν, ας πούμε, μια ζωγραφιά, που θα μπορούσε κι αυτή με τη σειρά της να αρέσει σε κάποιους άλλους, ή να τραβήξουν φωτογραφίες που να έχουν ένα ενδιαφέρον ή να δημιουργήσουν τα ίδια μουσική ή να παίξουν ένα όργανο. Το σίγουρο είναι ότι τα παιδιά αυτά δεν βελτιώθηκαν μόνο ως προς τις τέχνες αλλά και σε όλους τους άλλους τομείς, επειδή ακριβώς έκαναν αυτή τη βουτιά μέσα τους για να μπορέσουν να εκφραστούν. Παρόλο που καταλαβαίνουμε όλοι ότι όλα τα παιδιά θα έπρεπε να έρχονται σε επαφή με την τέχνη, δυστυχώς πολύ λίγα έχουν την ευκαιρία να το κάνουν»……

«Η τέχνη για μένα είναι αναγκαία για να διατηρούμε την επαφή μας με το ελάχιστο της ύπαρξής μας… Υπάρχουν πολλές προκλήσεις στη ζωή που μας οδηγούν σε μια τρέλα. Πολλές ανθρώπινες δυνατότητες μπορούν να μας παρασύρουν ως άτομα και να μας κάνουν να νιώθουμε θεοί επί γης… Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Η επαφή με την τέχνη βάζει μέτρο στην εκ φύσεως υπερβολή μας. Τελικά η τέχνη αποδεικνύει ότι ο ευαίσθητος είναι ικανός να συναντηθεί με την ευτυχία και όχι ο αναίσθητος. Ο Βαν Γκογκ, με τα κριτήρια μιας ορθολογιστικής κοινωνίας που έχει την τάση να ανάγει την υλική δύναμη σε κυρίαρχο κώδικα αξιολόγησης των ανθρώπων, είναι ένας άχρηστος που παίζει όλη μέρα με τα χρώματα και δεν μπορεί να βγάλει ούτε τα προς το ζην. Δηλαδή αν δεν υπήρχε η τέχνη να αναποδογυρίσει τα κοινωνικά πρότυπα, ο Βαν Γκογκ θα ήταν ένα πρότυπο προς αποφυγήν, επειδή υπήρξε ευαίσθητος. Αν δεν υπήρχε η τέχνη ο κόσμος μας πολύ γρήγορα θα έχανε τη ψυχή του, δηλαδή το ενδιαφέρον του». Αποσπάσματα από συνέντευξη της σοπράνο Τζέσυ Νόρμαν.

Κατά τον Eisner (2002β), κάποια από τα «μαθήματα» που η τέχνη διδάσκει είναι:
1 )οι τέχνες μαθαίνουν στα παιδιά να κρίνουν τις ποιοτικές σχέσεις, αντίθετα από την υπόλοιπη διδακτέα ύλη όπου υπάρχουν μόνο σωστές και λάθος απαντήσεις,
2) οι τέχνες διδάσκουν τους μαθητές ότι τα προβλήματα δεν έχουν πάντα μόνο μία λύση
3) οι τέχνες μας δείχνουν ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να ερμηνεύσει κανείς τον κόσμο
4) οι τέχνες εξοικειώνουν τα παιδιά με τη ρευστότητα των πραγμάτων, τους μαθαίνουν να παραδίνονται στις απροσδόκητες πιθανότητες του έργου καθώς αυτό ξεδιπλώνεται
5) οι τέχνες ζωντανεύουν το γεγονός ότι τα όρια της γλώσσας μας δεν είναι τα όρια της γνώσης μας
6) οι τέχνες διδάσκουν στους μαθητές ότι μικρές διαφορές μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες επιπτώσεις
7) οι τέχνες βοηθούν τα παιδιά να πουν τα ανείπωτα
8) οι τέχνες μαθαίνουν στα παιδιά να σκέφτονται μέσω των υλικών για να κάνουν τις εικόνες πραγματικότητα
9) οι τέχνες μας βοηθούν να αποκτήσουμε μοναδικές εμπειρίες και μέσα από αυτές να ανακαλύψουμε το εύρος και την ποικιλία των πραγμάτων που είμαστε ικανοί να κάνουμε.

Φυσικά όλες οι μορφές τέχνης (ποίηση, μουσική, εικαστικές τέχνες, θέατρο κλπ.) συμβάλλουν σε αυτή την καλλιέργεια και διευρύνουν το υπαρξιακό πεδίο. Θα εξετάσουμε όμως εδώ μόνο τις εικαστικές τέχνες και θα επικεντρωθούμε πιο συγκεκριμένα στα εικαστικά που ως μάθημα διδάσκεται με διάφορα ονόματα στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης, μια και ενδιαφερόμαστε για τη σχέση και τη σύζευξη της τέχνης με την παιδεία.

Αλλοι βασικοί θετικοί παράγοντες του μαθήματος των εικαστικών τεχνών στην παιδεία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι είναι οι ακόλουθοι:
α. Η καλλιέργεια της οπτικής ευαισθησίας που είναι ιδιαίτερα σημαντική για την όλη προσωπικότητα του παιδιού. Η αυξημένη παρατήρηση, που απαιτείται για να ζωγραφίσει το παιδί ένα αντικείμενο, είναι πολλαπλά χρήσιμη. Η καταγραφή με το σχέδιο επιτρέπει στο παιδί τον έλεγχο των αποτελεσμάτων της παρατήρησης και έτσι η παρατηρητικότητά του οξύνεται και γίνεται λειτουργικότερη.
β. Η διαμόρφωση καλού γούστου. Η γνώσης της τεχνικής, του σχεδίου και του χρώματος, βοηθά το παιδί να ανοίξει ευκολότερα διάλογο με τις εικαστικές τέχνες να κατανοήσει τις μορφές και να διαμορφώσει δικά του κριτήρια. Κριτήρια που ξεκινούν ¬ από την αποτίμηση των έργων τέχνης, του ζωγραφικού πίνακα και της τοιχογραφίας, του χαρακτικού και του γλυπτού και φθάνουν ως την επιλογή των επίπλων, των χρηστικών αντικειμένων, τα ενδύματα, τη μόδα. Βοηθούν το παιδί να διαμορφώνει αυτό που, γενικά, ονομάζουμε «καλό γούστο» και που έχει τόσο μεγάλο ρόλο στην καθημερινή ζωή και μπορεί να συντελεί στον περιορισμό της χυδαιότητας, η οποία από παντού μας κατακλύζει.
γ.Η Τέχνη λειτουργεί συμπληρωματικά με τα άλλα μαθήματα. Μια άλλη ουσιαστική χρησιμότητα της ύπαρξης των εικαστικών στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου ,είναι οτι βοηθάει τα παιδιά να κατανoούν και να αφομιώνουν καλύτερα γνώσεις και έννοιες και στα άλλα μαθήματα.

Η ενασχόληση με την τέχνη τα βοηθάει στο :Να αντιλαμβάνονται αφηρημένες έννοιες.(Φυσική,μαθηματικά). Το Σχέδιο Γεωμετρικό και Ελεύθερο και οι κανόνες της συμμετρίας , στην αίσθηση των αναλογιών , και της ισσοροπίας .(Μαθηματικά,Γεωμετρία). Η Χρωματολογία στην Φυσική. Ο Σχεδιασμός και η μελέτη του ανθρωπίνου σώματος και η γνώση των αναλογιών του,στην Βιολογία και την Γυμναστική. Η φιλοσοφική και ποιητική διάσταση της τέχνης, στην Λογοτεχνία την Ποίηση και την Αρχαία Ελληνική γραμματεία.

Η Χρήση και οι πειραματισμοί με διάφορα υλικά,στην Χημεία. Η Ιστορια της Τέχνης και των Πολιτισμών, στην Ιστορία και τα θρησκευτικά κ.ά Η συνεχής καλλιτεχνική εκπαίδευση απο το δημοτικό στο Λύκειο ,εκτός απο την ολοκληρωμένη μόρφωση ,οδηγεί τα παιδιά και σε σχολές όπως :Αρχιτεκτονική, Σχολή Καλών Τεχνών ,Φωτογραφίας και Κινηματογράφου, Γραφιστική, καθώς και σε μια πληθώρα τομέων Εφαρμοσμένων τεχνών όπως: Διακόσμηση, κεραμική ,σχέδιο μόδας, desing κ.ά «Πώς όμως αντιμετωπίζονται τα μαθήματα αυτά; Στην εκπαίδευση του τέλους του 20ού αι. υπάρχει η τάση η μάθηση να αντιμετωπίζεται κυρίως ως μέρος της παραγωγικής διαδικασίας. Συχνά ο προγραμματισμός υπακούει σε αυτή την κατεύθυνση.

Σε αυτό το πλαίσιο οι διδακτικές ώρες που διατίθενται για τα καλλιτεχνικά (και άλλα σχετικά μαθήματα) ίσως να θεωρούνται από τους τεχνοκράτες καταδαπάνηση ωφελίμου χρόνου. Η κοντόφθαλμη ωφελιμιστική αυτή αντίληψη ¬ που δύσκολα θα την ονόμαζα «εκπαιδευτική» ¬ παραβλέπει την ουσιαστικότερη πλευρά της παιδείας. Γιατί ακριβώς στην εποχή που η τεχνολογική εκπαίδευση και η πληροφορική είναι αναγκαίες για την επιβίωση την προσωπική αλλά και την εθνική, αυτά τα «άλλα» μαθήματα, όπως τα καλλιτεχνικά, είναι απαραίτητα για να επιτελέσει η παιδεία τον ύψιστο στόχο της: Να διασώσει το ανθρώπινο πρόσωπο από τη μαζικοποίηση και την απανθρωποποίηση και τη μετατροπή του σε έναν αριθμό, το Bar-Code system.» Νίκος Ζίας αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Αύγουστος 2014 / ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΖΑΚΗ Ζωγράφος-εκπαιδευτικός

Twitter

Linkedin

Google

Facebook